Mens- en Milieuvriendelijk Etsen, Non-Toxic Intaglio Printmaking, by Keith Howard
De chemie van het "nieuwe
etsen"
In de technieken waarbij acryl als een afdeklaag gebruikt
wordt voor metalen platen, zijn de etsmiddelen gebaseerd op ijzer
chloride. Dit etsmiddel is een verzadigde oplossing van corrosieve
zoutkristallen, en is door de eeuwen heen altijd gewaardeerd vanwege
de nauwkeurigheid van het etsen. In deze tijd verdient het extra lof
vanwege het ontbreken van giftige dampen bij het etsen. Ook een
ongewild kontakt met de huid heeft weinig schadelijke gevolgen.
Evenmin kan het per ongeluk morsen van ijzer chloride leiden tot
grote problemen. De lijst van voordelen is eigenlijk te mooi om waar
te zijn.
Maar, is dan de vraag, als het zo'n ideaal etsmiddel is, waarom is
het dan niet altijd gebruikt?
Het antwoord ligt in de tijdsduur die nodig was voor het etsen. Mede
vanwege de omslachtige manier van werken in het verleden was het
bebruik van ijzer chloride niet erg efficient.
Tegenwoordig zijn er een aantal technieken beschikbaar die het werken
met ijzer-chloride efficienter maken. Sommige van die technieken
werden al toegepast in de industrie, en sommige van deze technieken
zijn ontwikkeld in de "Edinburgh Printmaking Workshop".
Door allerlei beperkingen van technische aard werd ijzerchloride
eigenlijk alleen maar toegepast voor het etsen van koperplaten. Met
de introductie van sommige "Edinburgh technieken" is het mogelijk
geworden om elke metaalplaat te etsen. Niet alleen meer "normale
etsmetalen" zoals koper en zink, maar ook staal, aluminium en
messing.
Problemen die traditioneel met het etsen met ijzerchloride genoemd
worden hebben te maken met de specifieke kenmerken van ijzer-chloride
tijdens het etsproces; als metalen platen in ijzerchloride
geëtst worden ontstaat er een soort bezinksel op die plaatsen
waar geëtst wordt. Als dit niet regelmatig wordt verwijderd kan
dit gaan samenklonteren en de verdere etsende werking belemmeren. Een
methode om dit tegen te gaan is het etsen in vertikale zuurbakken,
een betrouwbare techniek die in de electronische industrie al werd
toegepast, en die in de grafische kunst is geintroduceerd door Keith
Howard.
De platen worden vertikaal in een bak geplaatst, in de
ijzer-chloride. Hierdoor zal het eventuele bezinksel uit de
geëtste groeven vallen en naar de bovem van de bak zakken. Het
is aan te bevelen om de bak te voorzien van een luchtpomp, die
continue lucht door de bodem van de zuurbak pompt. Hierdoor is er
konstant beweging in het bad, hetgeen de duur en kwaliteit van het
etsproces ten goede komt. Verder kan het bad worden verwarmd,
waardoor het etsen sneller verloopt. Vertikale etsbakken zijn ook
geschikt voor het etsen van staalplaten. Metalen als zink en
aluminium reageren sneller en kunnen beter in horizontale etsbakken
bewerkt worden.
De corrosieve eigenschappen van ijzer-chloride worden duidelijker
als we naar de chemische eigenschappen kijken. Een
ijzer-chloride-molecuul heeft één atoom ijzer met daar
aan gekoppeld drie chloor-atomen. De verbinding tussen het ijzer en
het chloor (datgene wat het molecuul bijelkaar houdt) bestaat uit
twee electronen (negatief geladen deeltjes) per chloor-atoom. Een
ijzer-atoom moet acht electronen hebben om stabiel te zijn, maar het
heeft er nu maar zes als zijnde ijzer-chloride. Dit molecuul zal
andere atomen proberen reakties aan te gaan om op zo'n manier de twee
missende electronen te winnen.
Een dergelijke substantie wordt, strikt genomen, niet gezien als een
zuur. De chemische eigenschappen zijn echter zoveel vergelijkbaar dat
chemici deze aanduiden als een "Lewis zuur".
IJzer Chloride - Een essentiëel
ingrediënt voor het etsen.
IJzer chloride kan worden betrokken van leveranciers van chemische
materialen en kan worden geleverd in de vorm van brokken (korrels) of
als een verzadigde oplossing. IJzer chloride is relatief goedkoop,
zeker als het in grotere hoeveelheden wordt gekocht. Als het mogelijk
is verdient een gebruiksklare oplossing de voorkeur. In de industrie
worden verpakkingseenheden van 25 liter gebruikt die een dichtheid
hebben van 42 tot 45 Baume. De dichtheid/gewicht van het
ijzer-chloride kan worden vastgesteld door een zogenaamde hydrometer
in de vloeistof te laten zakken.
De schaalverdeling die Baume gebruikt om de soortelijke massa van een vloeistof aan te geven is helemaal nauwkeurig, een reden waarom sommige fabrikanten andere aanduidingen gebruiken. De sterkte van een ijzer-chloride oplossing kan ook worden beschreven als een percentage. Een 40% oplossing geeft dan aan dat de oplossing bestaat uit 40% ijzer-chloride (40% FeCl3) en 60% water. Ik denk dat een 40% oplossing ongeveer overeenkomt met 42-45 Baume.
De concentratie van industrieel toegepaste ijzer-chloride wordt
ook wel aangeduid met de letter "P". Als ik ijzer-chloride bestel
vraag ik altijd naar de verzadigde oplossing, zonder dat ik daarbij
allerlei concentratie-eenheden noem. Vele leveranciers weten er niet
genoeg van om te weten wat de concentratie van de vloeistof is.
IJzer-chloride geeft een "zware" oplossing, maar boven een bepaalde
concentratie zal het ijzer-chloride gaan kristalliseren (boven 45
Baume). Het is gemakkelijk om een sterke oplossing te verdunnen met
water, maar daarentegen is het onwerkbaar om een zwakkere oplossing
sterker te maken.
IJzer-chloride is redelijk veilig te gebruiken, maar toch is het
raadzaam om de ogen te beschermen en handschoenen te dragen tijdens
het werken ermee.
De verzadigde ijzer-chloride oplossing van 42-45 Baume is ideaal als
basis voor een etsmiddel in een grafische werkplaats. Alleen in
bijzondere omstandigheden (bijvoorbeeld het etsen van zeer gevoelige
partijen op een lichtgevoelige polymeer film) is het wenselijk om het
meer geraffineerde ijzer-chloride te nemen wat in laboratoria wordt
gebruikt. Het is echter duurder en het etst minder goed dan de
industriële ijzerchloride. De sterkte van de te gebruiken
verzadigde oplossing kan verschillen, en daarom moeten er misschien
aanpassingen worden gedaan aan de hier te noemen recepten. Als
bijvoorbeeld een mengsel van een deel ijzer-chloride en drie delen
water niet etst als beschreven in het recept, moet de verhouding
aagepast worden totdat de sterkte overeenkomt met het recept.
Uiteraard zal er wat moeten worden ge-experimenteerd, maar dit geeft
ook voldoening in het grafische gebeuren.
Het maken van een oplossing uit "IJzer-chloride
brokken".
Deze brokken dienen zeer voorzichtig te worden behandeld, ze
zijn erg corrosief en moeten worden bewerkt voor ze voor het etsen
kunnen worden gebruikt.
De kristallen (brokken) moeten in afgesloten plastic vaten worden
bewaard zodat toetreding van vocht uit de omgeving niet mogelijk is.
De etsoplossing wordt gemaakt door één deel
ijzer-chloride kristallen in ongeveer twee delen warm water op te
laten lossen bij een temperatuur van ongeveer 40° C. Als
citroenzuur ook wordt gebruikt, kan het nu worden toegevoegd.
Naarmate het een en ander aan het water wordt toegvoegd komt er
warmte vrij, wat weer helpt bij het oplossen. Bij deze
thermisch-chemische reakties kunnen zuurdampen vrijkomen. Een goede
ventilatie en bescherming zijn noodzaak.
WAARSCHUWING: Het etsen van platen uit
verschillende metalen.
Het is absoluut nodig dat verschillende metalen altijd en
verschillende baden worden geëtst. Als een plaat per ongeluk in
de verkeerde zuurbak wordt geplaatst ontstaan er electrolytische
processen, waardoor de ijzer-chloride oplossing wordt vervuild. Als
met een plaat van zink of aluminium in een zuurbak plaatst kan dat
zelfs leiden tot heftige chemische reakties.
EEN TIP: Verminder de sterkte van het
bad!
Voordat een etsoplossing kan worden gebruikt is het aan te bevelen om
het bad iets minder sterk te maken, waardoor het onbeheerst etsen kan
worden voorkomen. Dit kan worden bereikt door een stukje van het
zelfde materiaal als de etsplaat in het bad te gooien en het op te
laten lossen. Het kan ook door een kleine hoeveelheid uitgewerkte
etsvloeistof aan het bad toe te voegen.
De ontdekking van de "Edinburgh Etch".
Het doel was het zoeken naar een methode waarbij het etsend vermogen
van ijzer-chloride volledig werd benut. Kunstenaars hebben in vaak
problemen gehad met de "afzetting" van een chemische substantie op de
etsplaat. Dat werd vaak opgelost door platen omgekeerd in een zuurbak
te etsen, waarbij de vloeistof in beweging diende te blijven.
Dit alles werkte redelijk goed voor koperplaten, maar het etsen
duurde vaak uren. Een vertikale etsbak gevuld met een bewegende
vloeistof geeft het beste resultaat met bestrekking tot het probleem
van de afzetting van kristallen op de plaat.
Gedurende mijn onderzoek benaderde ik het probleem van een andere
kant; bestaat er een toevoeging wardoor de kristallen opgelost worden
op het moment dat ze gaan ontstaan?
Er waren al wat aanwijzingen dat dit mogelijk was; als een zout werd
toegevoegd verbeterde dat het etsend vermogen. Dit kan als volgt
worden verklaard; een oplossing van ijzer- chloride bestaat uit
opgeloste kristallen; dit oplossingsproces creëert een zwakke
verbinding tussen de ijzermoleculen en het water. Dit staat bekend
als "hydrolyse". Deze verbindingen belemmeren de mogelijkheid van de
ijzerchloride om het tekort aan electronen aan te vullen door
metaal-ionen uit de te etsen plaat te "plukken".
Als andere kristallijne substanties zoals natrium-chloride
(keukenzout) aan de verbinding worden toegevoegd, wordt de
ijzer-chloride geactiveerd. De "hydrolyse"-verbinding met het water
wordt nu gedeeltelijk overgenomen door de nieuwe substantie, zodat
meer ijzer-chloride moleculen een verbinding aan kunnen gaan met het
metaal.
Na het experimenteren met verschillende substanties ontdekte ik
een stof dat normaal gesproken meer in de keuken thuishoort;
citroenzuur
Als citroenzuur in een zekere mate wordt toegevoegd blijkt de
snelheid van het etsen sterk toe te nemen. (de ijzer atomen worden
bevrijd van hun verbinding met water). Daarnaast bleek dat er een
nieuw etsmiddel was ontstaan met uitstekende etseigenschappen.
Verschillende metalen worden met verschillende samenstellingen van
dit middel geëtst. Op koper, zink, messing en staal zijn de
verschillende mengsels toepasbaar. Het etsproces verloopt uiterst
nauwkeurig en zonder de afzetting van kristallen op de plaat. In
chemische bewoordingen komt het er op neer dat de individuele
moleculen van de zoutkristallen "opgesloten" worden in de
koolstofketens van het citroenzuur, en zo opgelost blijven. Daardoor
kunnen ze niet kristalliseren en het etsen belemmeren. Hierdoor is
het traditionele probleem van ijzer-chloride letterlijk
"opgelost".
Het belangrijkste ingrediënt van de Edinburgh etch is
citroenzuur. Het is te verkrijgen bij handelaars in chemicaliën
en toeleveranciers naar de voetselindustrie.
Citroenzuur wordt geleverd als een wit poeder dat normaal gesproken
meer wordt toegepast in cakes en limonade dan in zuurbaden. Het wordt
gekocht in de vorm van een droog wit poeder. Voor wat betreft de
opslag en de verwerking is het ongevaarlijk. Voor de zekerheid toch
een bril dragen en handschoenen tijdens het werken met het
poeder.
Het etsen van
zinkplaten.
De etsende werking van ijzer chloride voor zink wordt
duidelijk verbeterd door het toevoegen van citroenzuur. Zonder
toevoeging van citroenzuur etst ijzer chloride een grove lijn in het
zink. Met het cintroenzuur wordt de etsing veel scherper, bijna even
scherp als bij het etsen van koperen platen. De etstijden zijn bijna
even kort als bij het etsen met salpeterzuur. Onderetsen komt veel
minder voor als bij het etsen met salpeterzuur en er worden ook geen
bellen in het zuur gevormd die zoals bij salpeterzuur verwijderd
moeten worden.
De chemische reaktie tussen ijzerchloride en zink houdt zichzelf in
stand, waardoor het etsen aggressiever verloopt dan bij koper en
staal. Vandaar dat bij het gebruik van zink de nadruk niet ligt op
het versnellen van het etsproces maar meer op het afremmen en het
beheersen.
Waarschuwing bij het etsen van
zink!
Verzadigd ijzer chloride moet niet worden gebruikt bij het
etsen van zink. Het dient te zijn verdund, anders wordt het materiaal
te snel en te grof weggebeten.
Als een zinkplaat met grote onafgedekte delen in onverdund
ijzerchloride wordt gelegd kan er zelfs een reaktie ontstaan waarbij
fijne details op de plaat verdwijnen.
Edinburgh Etch voor
Zink
Het chemisch proces dat plaatsvindt bij het etsen van het
onzuivere zink in ijzerchloride is fundamenteel anders dan bij het
gebruik van koper en staal.
Bij het etsen van zink komt een zekere hoeveelheid waterstofgas vrij.
Dit is een niet giftig maar brandbaar gas. Het is geen probleem
zolang het waterstofgas zich niet kan ophopen. De lucht in een
bepaalde ruimte moet een concentratie waterstofgas hebben die hoger
is dan 5% om ontbrandbaar te kunnen zijn. Het is zeer
onwaarschijnlijk dat deze concentratie wordt bereikt in een
geventileerde ruimte.
Mensen die gewend zijn te etsen met salpeterzuur kennen het
vrijkomen van waterstofgas; maar bij salpeterzuur komt er ook het
zeer giftige stikstof en salpeterachtige dampen vrij die boven het
bad blijven drijven. (noot van de vertaler; Hier wordt beweerd dat
stikstof een zeer giftig gas is; dat lijkt me onwaarschijnlijk gezien
het feit dat onze atmosfeer voor 78% uit stikstof bestaat).
Het is aan te raden om een met ramen open te werken bij het gebruik
van ijzerchloride, of een ander ventilatiesysteem te gebruiken.
De Edinburgh etch is een uitkomst voor mensen die de mogelijkheden van het relatief goedkope zink volleding willen benutten. De hier volgende samenstelling is in staat om zink nauwkeurig en snel te etsen zonder dat er een kristallijne afzetting ontstaat. De platen moeten met de te etsen kant naar boven gericht geëtst worden, en het bad hoeft niet in beweging te zijn. Het is zelfs zo dat platen die regelmatig uit het bad gehaald worden voor inspectie minder goed geëtst worden dan platen die met rust gelaten worden. Daarom is het aanbevelenswaardig om eerst een paar proefstukjes te etsen voordat de "grote" plaat wordt geëtst. Er is geen noodzaak om de belletjes waterstofgas te verwijderen. De belletjes zijn zo licht dat ze hierdoor zelf heel snel uit de vloeistof verdwijnen. (bij salpeterzuur ontstaan stikstofdioyde belletjes, die zijn relatief zwaar en daardoor verantwoordelijk voor onregelmatige etsing omdat de plaatselijk de plaat afschermen van het zuur)
Dit etsmiddel voor zink is bruikbaar voor heel gevoelig werk maar ook voor een diepe etsing in een plaat die met een acryl etsgrond bedekt is. Zeker bij een diepe etsing blijkt de nauwkeurigheid van dit etsmiddel; het gaat snel, maar zonder onderetsing. Op kamertemperatuur (20°C) is een plaat met fijne lijnen op harde grond binnen twee minuten geëtst. Een redelijke diepe groef binnen 10 tot 15 minuten, en een nog diepere groef (0,5mm of meer) neemt ongeveer 40 tot 60 minuten. Al deze waarden zijn ongeveer, want de exacte waarden zijn erg afhankelijk van de specifieke omstandigheden.
In een grote grafische werkplaats kan, bij dagelijks gebruik, een etsbad ongeveer 10-14 dagen mee, voor dat het moet worden vervangen. De etsbak moet s'nachts bedekt zijn om verdamping zoveel mogelijk te verhinderen.
Het bad dient te worden vervangen als de vloeistof iets dikker en donkerbruin wordt. Afhankelijk van de samenstelling is het mogelijk dat er een heel dunne laag grijs poeder op de open plaatsen op de plaat wordt gevormd. Dit heeft geen effect op het etsen en kan later gemakkelijk worden afgewassen, maar het is wel een teken dat de etsvloestof dient te worden vervangen.
Gebruik onderstaand recept als een standaard etsvloeistof voor zink:
Normale samenstelling bij het etsen van
zink.
1 liter......... verzadigde oplossing ijzer chloride (40%)
500 gram........ citroenzuurpoeder (mag worden verminderd tot 300
gram)
7 liter.........kraanwater (Let op de lokale samenstelling van
water!)
De hoeveelheden kunnen worden aangepast, als de verhoudingen maar
gehandhaafd blijven. Sommige acryl afdeklagen hebben de neiging om
iets te worden onderetst door een Edinburgh etsoplossing met een
groot percentage citroenzuur. Als dit gebeurt, kies dan een lagere
hoeveelheid citroenzuur.
Andere materialen:
1. Een zuurbestendige bak in een goed geventileerde omgeving.
(een foto-bak is voor een korte periode ook voldoende)
2. Een beschermende bril.
3. Zuurbestendige handschoenen
Vul een emmer met twee liter heet water. Voeg langzaam de
citroenzuurpoeder toe onder konstant roeren. Pas als het helemaal is
opgelost kan de inhoud in de zuurbak gedaan worden. Voeg dan het
resterende water toe (5 liter, gebruik nu koud water). Voeg nu de
ijzerchloride-oplossing toe, terwijl de oplossing geroerd wordt. Ga
hiermee door totdat een gelijkmatige orange gekleurde vloeistof
ontstaat. Nadat de sterkte van het bad verminderd is (zie boven), is
de oplossing klaar voor gebruik. Als de te etsen plaat ondergedompeld
is in de etsvloeistof, is het etsen te herkennen aan het opstijgen
van waterstofbelletjes. De vloeistof is doorzichtig, waardoor het
proces gevolgd kan worden.
Tip en probleemoplossing
Als er na enkele minuten nog geen bellen opstijgen vanuit,
bijvoorbeeld een lijn, is het mogelijk dat de lijn opnieuw getrokken
moet worden omdat waarschijnlijk vet de lijn afdekt.
Noot: eigenschappen van leidingwater.
Alle formules en samenstellingen zijn gebaseerd op de
eigenschappen van het Schots leidingwater. In gebieden met hard
water, d.w.z. als er meer kalk in zit, moet daar rekening mee worden
gehouden. Het effect van citroenzuur wordt in hard water kleiner.
Daarom dient hard water eerst zacht te worden gemaakt door het voor
het gebruik te koken. Ook is het mogelijk om de hoeveelheid
citroenzuur te verhogen.
Edinburgh ets voor zink, in speciale situaties
Aquatint
Gebieden op de plaat met aquatint etsen heel snel bij de gewone
Edinburgh ets. De grootte van het blootgestelde oppervlak versnelt
het bijten zodanig dat een plaatstruktuur die een rijke zwarte toon
geeft, al na ongeveer 8 minuten bereikt kan zijn. Derhalve liggen
alle grijstonen binnen dit spectrum: lichte grijstonen zijn al na een
aantal seconden geëtst, terwijl de donkerder tonen al na enkele
minuten bereikt zijn. Vanwege deze etssnelheid is het aan te bevelen
om een aantal testplaten te maken, zodat het resultaat beter
voorspelbaar wordt. Het diepe zwart wordt snel te lang geëtst en
"onderetsing" ontstaat al na tien minuten.
Een zwakke Edingburg ets voor zink
Als je veel met fijne aquatint werkt, of met een andere
kwetsbare etsgrond, is het een idee om naast de zuurbak met een
normale Edinburgh etsoplossing en tweede bak te gebruiken met een
zwakkere oplossing. Het "spectrum" van grijstonen ligt met deze
oplossing binnen een etstijd van ongeveer 1 uur. De volgende
oplossing is aan te bevelen;
1 liter.............opgeloste verzadigde ijzerchloride (40%)
300 gram .......citroenzuurpoeder
14 liter............kraanwater
Een sterke Edinburgh ets voor zink
Deze sterke oplossing is ideaal als er snel en diep
geëtst kan worden. Er komt warmte vrij en hier dient op te
worden gelet. Door deze warmteontwikkeling kunnen zuurdampen
ontstaan. Daarom is het gebruik van deze oplossing alleen aan te
bevelen in goed beheersbare situaties. Daarbij valt te denken aan een
geventileerde kast en het gebruik van speciale brillen. Een diepe
etsing van ongeveer 1mm zal binnen de tien minuten zijn bereikt.
Zelfs het meest fijne detail, die bij zwakkere oplossingen na verloop
van tijd kan verdwijnen, wordt bij deze snelle methode weergegeven.
De volgende oplossing is bruikbaar;
1 liter............opgeloste verzadigde ijzerchloride (40%)
500 gram.......citroenzuurpoeder
3 liter............kraanwater
Een onregelmatige ets op zink
Zinkplaten kunnen ook worden geëtst in de pure
ijzerchloride oplossing. Dit is een interessant alternatief omdat de
lijnen heel grof en hoekig zijn. Er zal zich echter een afzetting van
zink-oxyde-kristallen vormen op de plaat. De platen moeten daarom
schoongeveegd worden om het etsproces te kunnen voortzetten. Hoe
langer de plaat geëtst wordt, des te onregelmatiger is de
etsing. De plaat moet regelmatig uit de zuurbak gehaald worden,
schoongespoeld en onderzocht. Voor een goede grove etsing is het
beter om de basisoplossing voor de Edinburgh ets voor zink te
gebruiken, maar zonder het gebruik van de citroenzuurpoeder.
De Edinburgh ets voor koper
Etsen gemaakt met behulp van acryl etsgrond, op koper, en
geëtst in de Edinburgh etsoplossing, hebben een optimale
kwaliteit: Lijnen, vormen en open gebieden worden haarscherp in het
metaal gebeten. De afdruk zal dan ook van zeer goede kwaliteit
zijn.
Koper reageert minder heftig dan zink. Als er een oplossing van ijzerchloride en citroenzuur wordt gebruikt kan de plaat met de beeldkant naar boven in de zuurbak worden geëtst. De Edinburgh ets tast het koper aan met een snelheid die twee keer zo hoog ligt als bij puur ijzerchloride, en het afzetten van kristallen doet zich niet voor. Dit zeer beheersbare proces, waarbij geen warmte vrijkomt, noch waterstofgas, is iets langzamer dan bij zink. Daarom wordt een redelijk geconcentreerde oplossing gebruikt. Er kan een zuurbak gebruikt worden, zelfs in een grafische werkplaats zonder afzuiging, als er bijvoorbeeld gebruik gemaakt wordt van veiligheidsbrillen en handschoenen. Het regelmatig in beweging houden van het zuurbad is zelfs niet essentieel, maar kan de snelheid wel verhogen.
Omdat er geen afzetting plaatsvindt van kristallen kan er ook
geëtst worden in een vertikale etstank, waarbij de vloeistof
automatisch in beweging gehouden wordt. De etssnelheid kan dan
aanmerkelijk worden verhoogd. Bijvoorbeeld, een redelijk diepe etsing
kan bij 20°C al worden bereikt na ongeveer 30-40 minuten
onderdompeling in een vertikale etsbak, uitgevoerd met een
aquariumpomp. De Edinburgh etsoplossing die hieronder wordt gegeven
is een universeel toepasbare oplossing, zowel voor horizontale als
vertikale etsbakken. Als citroenzuurpoeder niet beschikbaar is, kan
er ook een verzadigde ijzerchloride oplossing worden gebruikt, maar
het proces duurt dan wat langer en is minder nauwkeurig;
De oplossing is gebaseerd op de volgende verhoudingen;
4/5.........verzadigde ijzerchloride oplossing (40%)
+1/5.......citroenzuur, die voor 3/4 bestaat uit water
+1/4........citroenzuurpoeder
In echter hoeveelheden, houdt dit bijvoorbeeld het volgende
in:
6 liter.........verzadigde ijzerchloride oplossing (40%)
+1,2 liter.....kraanwater
+400 ml......citroenzuurpoeder (volume) wat gelijk is aan 400 gram
poeder.
Het mengen; Edinburgh ets voor koper
Vul een emmer met 1.2 liter heet water. Voeg al roerend
langzaam de citroenzuurpoeder toe. Als dit opgelost is, giet het
mengsel in de ijzerchloride oplossing, al roerend, totdat de
vloeistof homogeen is. Giet dit in de etsbak of zuurbak, en "haal de
angel eruit" (verminder de sterkte van het bad). De vloeistof is nu
klaar voor gebruik. Probeer in de werkruimte de optimale temperatuur
te handhaven. Goede resultaten worden verkregen bij een temperatuur
tussen 18 - 20°C, maar hogere temperaturen (tot 30°C) kan
etsproces doen versnellen. Deze etsoplossing gaat heel lang mee. Soms
moet alleen datgene wat verdampt is weer worden aangevuld, maar de
vloeistof kan gemakkelijk een jaar aktief blijven zonder veel van de
kwaliteit te verliezen. Als de vloeistof uiteindelijk een
donkerbruine kleur krijgt is het uitgewerkt en dient het vervangen te
worden.
Tip: verdamping
Als de Edinburgh etsoplossingen tijdelijk niet worden
gebruikt, dient deze vloeistof worden teruggestort in plastic
opslagreservoirs of te worden afgedekt, waardoor verdamping wordt
voorkomen.
De "natuurlijke" oppervlaktestruktuur van
koper
Onderzoekingen met de Edinburgh ets hebben laten zien dat het
mogelijk is om de natuurlijke struktuur van het oppervlak van een
koperplaat als een soort fijne aquatint te laten zien. Grijstonen
kunnen op die manier worden gemaakt door de plaat eenvoudigweg in een
aantal stadia te etsen. Er is verder geen aquatintraster nodig. De
aquatint-achtige puntstruktuur kan op elk gedeelte van de afbeelding
gemaakt worden. De etsoplossing die hiervoor het meest geschikt is
heeft een hoeveelheid citroenzuurpoeder die twee keer zo groot is als
bij het standaardrecept. Het proces werkt het beste als er wordt
gewerkt met een vertikale etsbak met beluchting.
De Edinburgh etsoplossing voor de "natuurlijke"
oppervlaktestruktuur van koper
Meng de 60% ijzerchloride-oplossing (40%) met de 40%
citroenzuuroplossing. De citroenzuuroplossing bestaat uit 1/3 deel
citroenzuurpoeder, gemengd met 2/3 deel kraanwater.
De Edinburgh ets voor staal
Zacht (gewoon) staal kan het beste worden geëtst in een
vertikale etsbak, voorzien van beluchting. Het etsen in een gewone
zuurbak is alleen bevredigend als het de vloeistof kontinue geroerd
wordt en op temperatuur wordt gehouden. Als de Edinburgh ets gebruikt
wordt ontstaat weer de natuurlijke struktuur aan het oppervlak, als
een soort aquatint. Als er lang genoeg geëtst wordt is de
struktuur zeer geschikt voor een diepe zwarttoon. Als er puur
ijzerchloride wordt gebruikt is het proces ongeveer 50% zwakker en is
er minder struktuur aan het oppervlak.
De Edinburgh oplossing voor staal
8 liter............verzadigde ijzerchloride oplossing
(40%)
+ 3 liter.........kraanwater
+ 500 ml.......citroenzuurpoeder (volume), wat ongeveer gelijk is aan
500 gram poeder
Meng deze ingredienten op dezelfde manier als bij koper.
Andere Metalen
Soms worden twee andere metalen gebruikt voor het etsen,
namelijk messing en aluminium. Op het gebied van de plaatkwaliteit is
het niet beter dan koper zink of staal, maar als men de plaat zelf
als kunstobject ziet, is het zeker de moeite waard om te experimenten
met het relatief goedkope aluminium en het goudkleurige messing.
Aluminium reageert, net als zink, heftig op verzadigd ijzerchloride. Het ets goed in verdunde ijzerchloride; normaal gesproken een deel ijzerchloride gemengd met 3 of 4 delen water. Een kleine hoeveelheid citroenzuur kan worden toegvoegd, maar het helpt bij aluminium minder goed tegen afzettingen dan andere metalen. De werkzame oplossing put zichzelf snel uit na heftige reakties, waarbij waterstofgas vrijkomt en een zekere hoeveelheid warmte. Ondanks dit heftige gebeuren is het het proces beheersbaar en kan een diepe etsing binnen 40 minuten tot 1,5 uur bereikt worden (het proces versnelt met de tijd). Aluminium platen moeten altijd goed worden schoongemaakt met een borstel na het etsen, om de kristallijne verbindingen van de plaat te halen.
Vanwege de zachtheid van het materiaal is het zeer geschikt voor mechanische bewerkingen (droge naald enz.) maar is het minder goed te gebruiken voor het afdrukken van grote aantallen prenten. Het materiaal kan niet goed grote drukken verdragen. Messing, een harde legering van zink en koper, kan op dezelfde manier geëtst worden als koper en is een heel geschikt materiaal voor het etsen. Het kombineert de verfijndheid van koper met de robuustheid van geëtst staal. Net als staal geven de open geëtste vlakken een karakteristieke struktuur (als een aquatint) . Door de hardheid van het materiaal is het zeer geschikt voor grotere oplagen. De plaat hoeft niet alleen gebruikt te worden voor de drukeigenschappen, maar kan ook als object op zichzelf gezien worden.