Photogravure, van Alan Smith's boek "Etching, a guide to traditional techniques"

Introductie
Fotogravure is de enige vorm van foto-etsen die werkt met een positieve film met continue toonwaarden. Deze "dia-positief" wordt UV belicht op een lichtgevoelige gelatine laag. Deze gelatine wordt 'carbon tissue' of 'pigmentpapier" genoemd en het wordt lichtgevoelig gemaakt d.m.v. een lichtgevoelige oplossing. De lichtgevoelige oplossing is gemaakt met gedestillleerd water en één van de volgende stoffen: ammonium bichromate, ammonium dichro- mate, kalium bichromate of kalium dichromate. Alle vier de grondstoffen zijn te gebruiken. Ze zijn ook allemaal even schadelijk voor de gezondheid. Adem de stof niet in. Bescherm de ogen. Vermijd huidcontact. Draag handschoenen, een beschermingsbril en een stofmasker als er met het poeder gewerkt wordt. Als er met vloeistof wordt gewerkt, draag handschoenen en een veiligheidsbril.

Maak de lichtgevoelige oplossing in een donkere kamer met zwak geel of rood licht. Er wordt gebruik gemaakt van een aquatint zodat de verschillende toonwaarden in het positief zullen worden weergegeven in de afdruk als een grijstoon of zwart. De gelatine laag is daar het dunst waar de positieve film het donkerst is. (de rest van de gelatine is niet belicht/uitgehard en dus uitgewassen). De gelatine laag is dikker in de lichtere gedeeltes. De koperen plaat wordt geëtst in een sterke ijzerchloride oplossing, totdat de zwarte gedeeltes gedeeltelijk geëtst zijn. Vervolgens wordt de plaat in een tweede bad ijzerchloride gedaan, die minder sterk is dan de eerste (water toegevoegd). De gelatine lost op in water, de dunnere , niet geharde, gedeeltes lossen nu op, waardoor deze geëtst kunnen worden. Vervolgens wordt de plaat in een derde ijzerchloride bak gelegd, nog weer minder sterk. Hier lossen de gemiddelde diktes gelatine op en kunnen worden geëtst. Vervolgens komt de plaat in een laatste, weer zwakkere, bad voor het etsen van de meest lichte tonen. De fotogravure is in gebruik sinds ongeveer 1850.

Methode voor het maken van een lichtgevoelige oplossing.

Om 1 liter van de lichtgevoelige oplossing te maken:

950ml (18 fluid oz) Gedestilleerd water

100g (2oz) Ammonium dichromaat.

Doe het water in een maatbeker. Voeg de ammonium bichromaat al roerend, voorzichtig toe. Voor de beste resultaten is het het beste om nu de oplossing te gaan filteren. Gebruik hiervoor het papieren koffiefilter. Vervolgens in de oplossing klaar voor gebruik.

Het lichtgevoelig maken van het Pigment Papier (carbon tissue)
In een donkere kamer, met gedempt licht, doe de ammonium dichromaat oplossing in een schone ontwikkelschaal. Leg een stuk pigment papier in de oplossing en houdt de vloeistof een beetje in beweging gedurende 3 minuten. Haal nu het pigmentpapier voorzichtig uit de oplossing en leg het ondersteboven op een schoon stuk perspex. Gebruik een trekker (squeegee) om alle luchtbellen en overbodige vloeistof te verwijderen. Als er teveel ontwikkelvloeistof op de randen van het perspex zit, verwijder het dan met krantenpapier. Laat het pigmentpapier op de perspex plaat drogen. Dit kost ongeveer 4 uur. Als een ventilator met warme lucht wordt gebrruikt, zal het ongeveer 1 uur zijn. Als het pigmentpapier droog is, is het makkelijk om het, vanuit een hoek van het perspex af te pellen.

Alvorens de carbon tissue te gebruiken, berg het op in het donker gedurende 24 uur. Bijvoorbeeld in een fotografische zak. Als het bij een lage temperatuur bewaard wordt, blijft het een week goed. Giet de ammonium dichromaat terug in de fles. In het donker bewaard, blijft het ook een week goed. Eén liter van deze oplossing is genoeg om meerdere vellen A4 pigment papier lichtgevoelig te maken.

Belichting met een Ultra Violet lichtbron
Om het pigment papier te belichten, plaats het met de bovenlant naar boven in het vacüumraam en leg daar de positieve film op, met de emulsiekant naar beneden. Belicht het papier. De belichtingstijd is verschillend afhankelijk van de zwarting van het positief. Bij een lamp van 2 Kw, en bij een afstand van ongeveer 60 cm, zal de belichtingstijd tussen de 1 en 3 minuten zijn.

Het aanbrengen van het belichte pigment papier op de koperplaat
Neem nu de koperen plaat, kanten gevijld, gepolijst en vetvrij en leg deze in een ondiep bad gevuld met gedestilleerd water op kametertemperatuur (tussen 16 en 20°C). Haal de plaat nu uit het bad en leg het op een vlak oppervlak, zodat er nog een klein laagje gedestilleerd water op de plaat ligt. Leg nu het pigment papier, met de belichte kant naar beneden, op de natte plaat. Zorg dat er geen luchtbellen tussen het pigmentpapier en de koperen plaat zitten. Als het te moeilijk is om het pigmentpapier te behandelen zonder het te vouwen, dan kan het ook anders. Laat de koperplaat in het water en gebruik het als een steun om het pigment papier er uit te halen. Neem dan de plaat uit de vloeistof en het pigment papier komt mee. Gebruik een trekker (squeegee) om luchtbellen en het overbodige water te verwijderen. Maak de plaat dan droog met kkrantenpapier, voor en anchter. Laat dan de plaat 5 minuten met rust.

Het afpellen van het papier en verwijderen van de zachte onbelichte gelatine.
Doe de plaat in een bak water van ongeveer 45°C (115°F). Na ongeveer 2 minuten, kan de papieren achterkant voorzichtig worden afgepeld. Zodra deze papierlaag weg is, de bak wat schommelen zodat het water gelijkmatig over de plaat gaat. Ga hiermee door totdat duidelijk is dat de gelatine verdwenen is op die plaatsen die later zwart op de afdruk moeten worden. Dit kost ongeveer 6 tot 10 minuten. Die dan de plaat in een ontwikkelbak (etsbak) met koud water, en zorg dat het water in beweging blijft gedurende 1 of 2 minuten. Dit zal de verdere ontwikkeling van de gelatine stoppen. Doe dan de plaat in een oplossing van spiritus en een beetje water. (9 delen spiritus op 1 deel water). Laat de plaat hierin weken gedurende 5 minuten, zonder beweging. De spiritus helpt om het resterende water uit de gelatine te krijgen. Het maakt de gelatine harder en ook meer zuurbestendig.

Het aanbrengen van de aquatint
Laat de plaat drogen. Dit kan het beste worden gedaan met een haardroger. Als de plaat volledig droog is, kan er een aquatint gemaakt worden met harspoeder (colofonium). Gebruik hiervoor een stuifkast. Gebruik hiervoor fijn poeder, want grover korrels harspoeder kunnen de bestaande informatie uit de diapositief verstoren. Probeer de plaat te bedekken met 50% harspoeder, evenveel als bij een normale aquatint. Smelt de hars aan en laat de plaat afkoelen en onbedekt gedurende 1 en 3 uur. Het vocht in de atmosfeer zal weer in de resterende gelatine trekken. Vocht dat verdween tijdens het aansmelten van het harspoeder. Het is het beste om nu de plaat in de zuurruimte te laten waar deze wordt geëtst.

Het voorbereiden van de etsbaden
Neem vier etsbakken en vul deze allemaal met ijzerchloride. De eerste bak heeft een concentratie van 45° Baumé ijzerchloride. De tweede een concentratie van 43° Baumé. De derde 41°, en de vierde 39°. Het aantal graden Baumé kan worden gemeten met een zuurweger. Alle baden moeten dezelfde temperatuur hebben. Het is het beste om de verschillende sterktes ijzerchloride een dag van te voren te maken.

Etsen
Over het algemeen moet een fotogravure in totaal tussen de 8 en 25 minuten geëtst worden. De etstijden hangen van de temperatuur af, de korrelgrootte van de aquatint en ook van de soort afbeelding. Hoe hoger de temperatuur, des te sneller de ets. Des te kleiner de aquatint korrel, des te sneller geëtst wordt.

Dek de randen van de plaat af met afdeklak. Dek alle gelatine buiten het beeldveld af met afdeklak. Laat de afdeklak drogen zonder de plaat te verwarmen. Doe de plaat in het bad van 45° Baumé. Binnen de eerste minuten, zie je dat de niet afgedekte delen van de koperplaat donkerder worden, vanwege de etsende werking. Als het niet snel donkerder van kleur wordt, ligt er waarschijnlijk een zeer dunne laag gelatine over de hele plaat. In dat geval doe je de plaat in één van de zwakkere baden totdat je ziet dat het etsproces op gang komt. Zodra dat gebeurt, leg je de plaat weer terug in het 45° Baume bad. Spoel de plaat nooit af met water terwijl de plaat in zwakkere baden wordt gelegd. Als de denkt dat de geëtste delen een donker grijs op gaan leveren, verhuis je de plaat naar een 43° Baume bad. Als de denkt dat de gedeeltes voor licht grijs voeldoende geëtst zijn, verhuis ja de plaat naar het 41° Baume bad. Bij elk volgend bad wordt de etstijd korter. Als je denkt dat het licht grijs nu ook in orde is, verhuis je naar het 39° Baume bad. Als de meest lichte tonen ook geëtst zijn, in de plaat klaar en kan deze worden afgespoeld onder stromend water. Verwijder de afdeklak of stop-out, ontvet de plaat met kalk en ammonia om ook de gelatine te verwijderen.

Nu kan de plaat worden afgedrukt.