Het bewaren van oude en interessante dingen...
Het bewaren van oude en interessante
dingen...
Velen houden
zich tegenwoordig bezig met het verzamelen van het een of ander. Bij
kunst en antiek telt de geldswaarde mee, maar in het algemeen gaat
het bij verzamelen en bewaren vooral om het boeiende van de
bezigheid, de gedachten, de betekenis er van. Zo kent ook de
drukkerswereld heel mat lieden die wég kunnen zijn van een
oude drukpers, een kast met letters, een fraai gedrukt en gaaf
gebonden boek of mooie drukken-in-de-stijl-van-toen. Toen alles er
nog zo ambachtelijk aan toe kon gaan...In de middeleeuwen vermenigvuldigden kloosterlingen
teksten door over te schrijven. Eerst tot meerdere glorie van het
evangelie en dan van renaissance en humanisme. Boeken kunnen lezen
was toen heel bijzonder, maar bezitten... Een boek was een kostbaar
handwerk, letter voor letter getekend en voorzien van initialen en
randmotieven in schitterend blauw, groen en goud.
De
kunst van het drukken, gebruikmakend van losse loden letters, kwam
niet zomaar uit de lucht vallen. Omstreeks 1450 was het zover. Van
Laurens Jansz. Coster weet eigenlijk niemand of een paar weinig fraai
te noemen werkstukken van hem zijn. Van Johan Gutenberg zijn veel
zakelijke en persoonlijke gegevens en prachtige drukwerken bekend.
Hij liet metalen stempels snijden, waarmee matrijzen in een
koperlegering werden gemaakt. Daar werden letters van gegoten in een
verstelbare handgietvorm. Gutenberg's pagina's vertonen volkomen gave
regels waarin de letters in elke willekeurige volgorde harmonisch
aansluiten. De drukpersen werden in die voorbije dagen zelf
gebouwd.
De beroemde 42-regelige
Gutenberg-bijbel had een oplaag van op z'n hoogst 200 exemplaren,
merendeels op papier en een dertigtal op perkament. De tekst werd
zwart gedrukt en initialen, randversieringen enz. werden door
illustrators ingetekend in rood, blauw en goud.Aan de 645 pagina's werkten zes letterzetters en er waren
zes persen voor in gebruik. Bewaard gebleven exemplaren zijn nu
miljoenen waard. Maar we kunnen ze bekijken, in opperste verbazing
dat in die dagen zó mooie boeken konden worden gemaakt. 
Overigens geldt
de verbazing niet alleen de techniek, maar ook de commerciële
prestatie om reeds toen dergelijke uitgaven tot stand te brengen.
Vijf eeuwen lang was de loden drukletter de basis van het
drukkersbedrijf. Letters werden tot woorden, woorden tot regels en
regels tot pagina's geformeerd. En later tot duizenden andersoortige
drukwerken. Totdat - nog maar kort geleden - electronica en computer
het produceren van de tekst in een paar jaar tijds nagenoeg geheel
van de oude technieken overnamen. Daarin lag de reden tot oprichting
van de Stichting Lettergieten 1983, met als doelstelling "de
produktie van de loden drukletter ten behoeve van het
hoogdrukprocédé in stand te houden". In de
museumwerkplaats van deze stichting wordt het lettergiet-ambacht
uitgeoefend. Met gebruikmaken van technisch hoogst vernuftige
toetsenborden en gietmachines en allerlei bijbehorende hulpmiddelen.
En met meer dan anderhalfduizend matrijzenramen van fraaie
lettertypen uit het rijke verleden van de boekdrukkunst, als Bodoni,
Garamond, Gill, Van Dijck, Plantijn en Times. 
De museumwerkplaats giet
lettermateriaal in opdracht voor drukkerijen, drukkers in de marge,
boekbinders, scholen en kunstinstellingen. Een verouderd
letterbestand kan worden vernieuwd of aangevuld met een keuze uit de
mooiste lettertypen. Al enige jaren worden letters en ornameten in
harde legering gegoten, ook geschikt voor het stempelwerk van
handboekbinders.
Welhaast volmaakte techniek...
De industriële revolutie bracht in de eerste helft
van de vorige eeuw ook de uitvinding van de boekdruksnelpers, die de
sedert eeuwen beoefende handpersdruk in betrekkelijk korte tijd
uitschakelde. De versnelling van het drukken deed de wens ontstaan om
ook het zetwerk te mechaniseren. En na veel ontoereikende pogingen
lukte dat. Wie de nu toegepaste werkwijze nauwkeurig beziet,
onderkent daarin het oude handwerk "vertaald" in mechanische
techniek. De thans in de museumwerkplaats gebruikte toetsenborden en
gietmachines zijn in oorsprong een Amerikaanse uitvinding van plm.
1890, door de Monotype Corporation Ltd. in Engeland ontwikkeld tot
welhaast een monument van precisie en veelzijdigheid.
De stichting in 't kort
Het
werk van de stichting wordt gedragen door vrijwillige medewerkers
voor technische zowel als bestuurlijke taken. 
Schenkingen in de vorm van o.a.
buiten gebruik gestelde apparatuur maakten de opbouw van een complete
werkplaats mogelijk. Niet te schatten zijn de tijd en inspanningen
die nodig waren voor het revideren van machines, uitvultrommels,
letterwiggen , gietvormen enz. En om de talrijke aanwinsten aan
matrijzen te ordenen. Een betekenend aantal donateurs - particulieren
en ondernemingen- zorgt voor de nodige financiële basis. Maar
interessant zijn ook zgn. adopties, waarbij "officieel op naam" een
matrijzenraam wordt gekocht, dat echter meteen "bij overeenkoms" aan
de stichting in bruikleen wordt gegeven. In 1986 kwam de werkplaats
in gebruik, als museum en als lettergieterij, van echte fraaie loden
drukletters.